La’o Hamutuk

Bulletin  |  Surat Popular  |  Topic index  |  Reports & Announcements  |  Updates
Reference  |   Presentations  |  Mission Statement  |  LH Blog  |  Search  |  Home

Decree-Law on Employment in the Extractive Activities
Dekretu-Lei kona-bá Empregu iha Atividades Estrativas
Decreto-Lei sobre Emprego nas Atividades Extrativas

 25 April 2016

On 4 March 2016, Timor-Leste's State Secretariat for Professional Training and Employment Policy (SEPFOPE) circulated a draft Decree-Law on Employment in the Extractive Activities (also Tetum and Portuguese) for public comment. The proposed law would create a specific legal regime for workers in the petroleum and mining industries, supplementing or replacing the Labor Law 4/2012 (also Portuguese) which applies to workers throughout the formal economy. SEPFOPE held a workshop on 10 March to discuss the draft with stakeholders.

Although labor rights are not a fundamental part of La'o Hamutuk's work, SEPFOPE's consultation was well-conducted (it is exceptional for a Government agency to ask for input, providing translated drafts, on a Decree-Law or Law while allowing enough time for comment before sending it to the Council of Ministers). Therefore, La'o Hamutuk decided to apply our knowledge about extractive industries, especially oil and gas, to write a submission (Tetum) to this consultation process.

The main points of our submission, which also suggests a number of specific changes to the draft are:

  • This Decree-Law should follow principles of equality for every worker, rather than creating a privileged class of workers in one sector. It should conform with international human rights covenants.

  • We agree with many provisions in the draft Decree-Law, and they should be incorporated into the Labor Law and applied to all workers in Timor-Leste. These include:

    • Health and safety insurance.

    • Pension fund, which should be expanded to include workers in the informal sector through a Government-managed pension scheme funded by taxes on companies.

    • Minimum wage should be the same for all sectors.

    • Protection of women against abuse or discrimination, and recognition of their childbearing responsibilities

    • Work hours.

    • If bonuses (in addition to the 13th month salary applicable to all workers) are legally mandated, they should apply to all employed workers.

    • Occupational safety and environmental protection should apply to all sectors, and whistle-blowers should be protected. However, particularly hazardous work, such as some mining jobs, may require special rules.

  • The law should define minimum standards while recognizing the right of workers to organize and to secure greater benefits through collective bargaining and contract negotiation.

  • Penalties for employers who violate this law should be severe enough to encourage compliance.

  • Education at all levels should be improved to prepare Timorese workers for higher-skill, higher-paid jobs in extractive and other industries.

Iha loron 4 Marsu 2016, Timor-Leste nia Sekretária Estadu ba Polítika no Formasaun Vokasionál no Empregu (SEPFOPE) fahe ona ezbosu Dekretu Lei kona-ba Traballadór iha Indústria Estrativa (mós Ingles no Portugés) atu hetan komentáriu husi públiku.  Proposta lei ida ne'e sei kria regime legal espesífiku ba traballadór sira iha indústria petrolíferu no mineiru, hanesan aumenta ka substitui ba Lei de Trabalho No 4/2012 ne’ebé aplika ba traballadór sira hotu iha ekonomia formal. Iha loron 10 Marsu, SEPFOPE organiza konsultasaun públiku ida kona ba ezbosu ida ne'e.

Maske direitu traballu sira la’ós parte fundamental husi La'o Hamutuk nia servisu, SEPFOPE halo konsultasaun ho prosesu di'ak tebes, entaun La'o Hamutuk deside atu utiliza nia koñesimentu kona-ba indústria estraktiva sira, liuliu mina-rai no gas, no ami hakerek submisaun ida ba prosesu konsultasaun ida ne'e, hanesan iha kraik.

Tópiku prinsipál iha ami nia submisaun hanesan tuir mai. Ami mós sujere mudansa espesífiku balun ba ezbosu dekretu-lei:

Ita-boot bele download submisaun tomak iha PDF ka lee versaun habadak uitoan iha kraik.

Submisaun (habadak uitoan) hosi La'o Hamutuk kona-ba
Ezbosu Dekretu Lei kona-ba Traballadór iha Indústria Estrativa

22 Abril 2016

La’o Hamutuk apresia tebes ba esforsu SEPFOPE ne’ebé inisiá hodi halo ezbosu dekretu lei ida ne’e iha lingua tolu ne’ebé sei ajuda públiku atu bele komprende liu tan konteúdu no mós bele hafasil sira hodi fó sira opiniaun kona-ba oinsá proteje direitu traballadór sira, no ami apresia ba oportunidade ne’ebé SEPFOPE fó ba La’o Hamutuk no stakeholder sira seluk atu partilla idea no perspetiva sira.

Lei tenke hatuur prinsipiu igualdade.

Dezde tinan barak ona, La’o Hamutuk no organizasaun sira seluk halo advokasia atu hatuur justisa ekonomia no sosiál atu garante direitu moris ne’ebé iguál no ekilíbriu ba ema hotu. Prinsipiu igualdade no ekilíbriu ne’e tenke inkorpora iha enkuadramentu legal ida ne’ebé kesi ema hotu, kompañia nia na’in, estadu, reguladór no mós entidade hotu atu halo tuir.

Aleinde ne’e, enkuadramentu legal ida ne’e tenke kumpre obrigasaun no prinsipiu sira ne’ebé Tratadu Internasionál sira ne’ebé Timor-Leste ratifika ona hanesan Konvensaun Internasionál nian kona-ba Direitu Ekonómiku, Sosiál no Kultura ne’ebé rekoñese direitu traballu nudár oportunidade ba ema hotu atu hili nia dalan moris nian, prevene diskriminasaun, promove kondisaun servisu ne’ebé seguru, saudavel no ijiene, hetan pagamentu ne’ebé justu tuir oras servisu, no mós husu ba parte hotu-hotu atu hili dalan apropriadu hodi salvaguarda direitu ne’e, inklui implementa polítika sira atu fornese treinamentu teknikal no vokasionál nian atu nune’e bele hametin dezenvolvimentu ekonómiku ida.

No mós Konvensaun Internasionál nian kona-ba Direitu Sivíl no Polítika ne’ebé fó abrigu ba traballadór sira atu hetan direitu no liberdade ba asosiasaun no mós proteje traballadór sira hodi labele sai atan ka eskravidaun, labele hasoru kriminalizasaun, labele hala’o servisu militár ka obrigasaun sivíl seluk fora hosi nia knar loloos nian. Timor-Leste nia Lei Laboral (Lei No. 4/2012) adopta tiha ona prinsipiu igualdade nian kona-ba traballadór sira hotu, mane no feto, iha direitu ne’ebé iguál ba oportunidade no tratamentu ba asesu ba servisu, formasaun no kapasitasaun profisionál, hetan kondisaun traballu no remunerasaun, traballadór sira labele hetan diskriminasaun, eksploitasaun umanu, no seluk tan.

Infelizmente, parágrafu rua iha Preambulu ezbosu Dekretu Lei ida ne’e hakarak trata “espesifikasaun” ba traballadór sira iha indústria estrativa ne’ebé sei hatuur diskriminasaun ida ne’ebé boot entre traballadór sira iha indústria estrativa ho traballadór hosi setór ekonomia sira seluk. Preambulu ida ne’e viola prinsipiu Konstituisaun nian Artigu 16.2 katak Labele halo diskriminasaun ba ema ida tanba nia pozisaun sosiál eh ekonómiku.

Ami hare katak oráriu servisu, benefísiu, direitu, rekrutamentu no formasaun traballadór sira nian ne’e nudár direitu ba traballadór sira tomak, la’ós de’it sira ne’ebé servisu iha indústria estrativa. Tanba ne’e, ami hanoin katak la presiza iha lei ketak ida ba sira ne’ebé servisu iha area indústria estrativa nian, maibé lei traballu ida de’it bele regula traballadór sira tomak.

Hodi nune’e, bainhira iha provizaun sira ne’ebé karik SEPFOPE konsidera importante tebes ba traballadór sira nia direitu, ami sujere atu inkorpora hanoin hirak ne’e iha amandement ba Lei Laboral nian duke ita halo ezbosu foun ida ne’ebé sei hadalan tratamentu ne’ebé la iguál entre traballadór sira.

Provizaun di’ak ba amandementu Lei Laboral

Ezbosu lei ida ne’e foka sai asuntu barak ne’ebé pertinente ba direitu traballadór sira, ne’ebé La’o Hamutuk hare importante tebes atu sai nudár enkuadramentu legal ida ba Timor-Leste ne’ebé aplika ba traballadór sira hotu:

Seguru obrigatóriu

Provizaun foun no di’ak mak introdus tiha seguru obrigatóriu ida ba traballadór sira iha Artigu 13 hosi ezbosu lei ida ne’e. La’o Hamutuk hanoin katak seguru nudár direitu traballadór sira nian ne’ebé empregador ida-idak tenke implementa atu fó garantia ba nia traballadór sira no nia família sira bainhira sira hetan dezastre, asidente ka moras ruma.

Maske nune’e, La’o Hamutuk hanoin katak la justu atu tau provizaun kona-ba seguru nian ba traballadór sira ne’ebé servisu iha indústria estrativa nian hodi esklui tiha traballadór sira seluk ne’ebé halo knar iha area ekonomia seluk. Tanba ne’e, ami sujere atu provizaun kona-ba seguru ida ne’e tenke tau iha proposta amandement ba Lei Laboral nian.

Fundu pensaun

Fundu pensaun nudár direitu fundamental ida ba Timor-oan sira hotu hodi hetan bainhira nia idade labele aguenta ona atu hala’o nia knar. La’o Hamutuk apresia tebes ho provizaun iha Artigu 16, maibé sente triste tebes bainhira Fundu pensaun nian ne’e ba traballadór sira iha indústria estrativa de’it. Tuir loloos, SEPFOPE tenke hare mós valór pensaun ne’e ba maioria traballadór sira ne’ebé halo knar iha indústria naun estrativa no mós instituisaun estadu nian.

Aleinde ne’e, maioria traballadór iha Timor-Leste ne’e fó servisu ba sira nia an rasik ka moris hosi subsistensia, ne’ebé laiha oportunidade atu hetan pensaun ida hosi sira nia empregador rasik. Durante ne’e pensaun ne’ebé ema hotu hetan mak pensaun ba terseira idade ne’ebé mai hosi subvensaun públiku nian.

Tanba ne’e ami hare katak ladún ekilíbriu bainhira ema uitoan de’it ne’ebé hetan pagamentu as mak kontinua hetan pensaun hosi kompañia ka instituisaun sira ne’ebé halo lukru iha Timor-Leste. Nune’e, ami sujere dalan ida ne’ebé di’ak liu mak fó taxa ba kompañia sira ne’ebé halo atividade iha Timor-Leste ho montante osan balu ne’ebé tau iha Fundu Pensaun ida, no ikus mai estadu bele distribui osan hosi Fundu Pensaun ida ne’ebé ba sidadaun sira tomak ne’ebé tinan la aguenta ona atu servisu.

Atu hafasil ida ne’e, ami sujere katak mekanizmu fundu pensaun ida ne’e tenke inklui iha proposta amandementu Lei Laboral nian no mós inkorpora iha sistema nasionál ba seguransa sosiál.

Saláriu mínimu

Maske dala ruma Artigu 34 iha intensaun atu standariza saláriu nudár parte ida hodi fó protesaun ba traballadór sira iha indústria estrativa nian, maibé La’o Hamutuk hanoin katak di’ak liu ita uza prinsipiu jerál ba remunerasaun traballu nian tuir Lei Laboral Artigu 38 katak traballadór sira hotu iha direitu atu hetan remunerasaun ida ne’ebé justu tuir sira nia knar ne’ebé sira halo. Katak saláriu mínimu ba sira ne’ebé servisu iha Indústria Estrativa tenke hanesan mós ho saláriu mínimu ne’ebé aplika iha indústria sira seluk.

Aleinde ne’e, ami mós sujere katak determinasaun saláriu ida labele mai hosi Konsellu Nasionál Traballu nian ka hosi empregador mesak, maibé tenke mai hosi prosesu koletivu ida ka “barganha coletiva” ida, hanesan liu sindikatu ka organizasaun seluk ne’ebé bele reprezenta traballadór sira, mai hosi negosiasaun no konkordánsia entre empregador no traballadór sira atu regula sira nia saláriu traballu nian.

Polítika responsivu ba jéneru

Artigu 5 ezbosu lei ida ne’e fó protesaun ba ema sira, liu-liu feto sira hosi hahalok abuzu seksuál ka asédiu. Provizaun ida ne’e besik hanesan ho Artigu 7 Lei Laboral nian.

Aleinde ne’e, Artigu 12 ezbosu ida ne’e mós fó protesaun ba traballadór feto isin rua sira atu hetan sira nia direitu. Lei Laboral Artigu 61,62,63,64 no 65 fó abrigu ida ne’ebé forte liu maibé presiza mós atu mensiona direitu traballadór sira nia atu mós bele halo negosiasaun ho empregador sira kona-ba sira nia direitu nudár feto no inan ne’ebé dala barak sai vítima ba polítika empregador sira ne’ebé la sensivel ba jéneru. Tanba ne’e ami sujere atu idea ba polítika responsivu ba jéneru ida ne’e presiza elabora liu tan iha amandementu Lei Laboral nian.

Tuir mai mak idea sira ne’ebé enkuadramentu legal ida ne’e tenke inkorpora mak:

  • Lei tenke asegura polítika naun diskriminasaun no zero toleránsia ba violénsia hasoru feto.
  • Kompañia ka empregador sira tenke fornese treinamentu kona-ba igualdade jéneru iha pratika servisu nian no hatuur prinsipiu hodi hamenus dominasaun maskulinu nian iha indústria ekstrativa nian.
  • Empregador sira tenke implementa pratika servisu ne’ebé sensivel ba família ba traballadór mane no feto sira hanesan kria tempu fleksibilidade ba inan sira, single parent, tempu atu tau matan ba labarik no fahe servisu entre feto ho mane.
  • Empregador sira tenke dezenvolve prosesu rekrutamentu ida ne’ebé sensivel ba jéneru ho kuota ba feto, liu-liu knar sira ne’ebé iha relasaun ho pozisaun jestaun nian, no mós dezenvolve estratéjia atu aumenta oportunidade servisu ba feto sira hanesan oinsá atu involve feto ho skill ki’ik atu servisu iha indústria ekstrativa.

Oras servisu

Maske Artigu 18 hateten katak oras servisu ba area mineraria nian másimu oras 9 kada loron, no mós Artigu 22 katak oras servisu iha area petróleu iha tasi laran iha oras 12 rua kada loron hodi halo traballadór sira ne’e diferente ho sira seluk. Ami hanoin katak provizaun sira hotu kona-ba direitu traballadór nian tenke ho standar minimum ba traballadór sira no karik traballadór sira bele halo servisu ne’ebé menus ka liu standar minimum ne’ebé iha, traballadór sira bele halo bazeia ba lei ne’ebé iha.

Nune’e mós, ezbosu dekretu lei ida nee la rekoñese direitu kona-ba barganha coletiva nian atu forma sindikatu traballadór no mós fó dalan atu negosia ho empregador sira kona-ba direitu traballadór nian.

Bonus

Bonus nudár apresiasaun ida ne’ebé empregador sira fó ba nia traballadór sira bainhira empregador hare katak iha dezempeñu servisu ne’ebé di’ak hosi traballadór sira. Bonus ne’e labele hanesan ho subsídiu anuál iha Lei Laboral Artigu 44. La’o Hamutuk sujere atu ezbosu lei ida ne’e klarifika bonus no mós tau provizaun ida katak saláriu ba fulan 13 ne’e mós nudár mandatóriu ida atu evita intrepretasaun legal hosi empregador ho traballadór sira.

Aleinde ne’e, karik traballadór sira mós iha parte asoens iha investimentu kompañia nian, lukru ne’ebé traballadór sira hetan ne’e la’ós faz parte hosi bonus ida.

Maske bonus ne’e sei ajuda hodi motiva traballadór sira atu halo knar ida ne’ebé di’ak liu tan, maibé bonus la mensiona iha Lei Laboral tanba ne’e, ami rekomenda atu tau bonus nudár proposta ida ba amandementu Lei Laboral nian atu aplika ba traballadór sira hotu.

Seguransa

Maske ezbosu lei ida ne’e konsidera katak atividade petrolíferu no mineraria nian ne’e rekere forsa-de-traballu ida ne’ebé ho kualidade as tanba konsidera servisu iha area ida ne’e todan, maibé ezbosu ida ne’e la hateten buat ida kona-ba saúde no seguransa nian, la mensiona oinsá iha kapasitasaun ba traballadór sira atu evita risku no estragus ambientál, la mensiona pratika di’ak sira kona-ba seguransa, prosedimentu emerjénsia, evakuasaun no primeiru sokorru, la mensiona kona-ba material tóksiku, obrigasaun atu uza ekipamentu protetivu.

Nune’e mós, lei tenke proteje direitu no konfidensialidade ba traballadór ne’ebé hakarak atu lekar informasaun ba entidade legal ka instituisaun reguladór iha nasaun kona-ba pratika kompañia nian ne’ebé kria risku ba seguransa ka estraga ambientál ka viola obrigasaun legal sira kona-ba protesaun seguransa traballadór nian ka ambientál nian.

La’o Hamutuk hare katak buat sira ne’ebé foin temi ne’e mak halo indústria estrativa ne’e diferente ho indústria seluk, tanba ne’e tenke iha duni provizaun sira kona-ba asuntu sira ne’e. Nune’e, ami hare katak ezbosu dekretu ida ne’e seidauk nato’on atu proteje direitu Traballadór sira nian kona-ba seguransa, saúde no protesaun ambientál nian.

Komentáriu ba artigu espesífiku sira balu

Aleinde sujestaun sira iha leten, ami mós kontinua fó ami nia hanoin ba artigu ka parágrafu sira espesífiku sira balu:

  • Parágrafu primeiru iha preamblu hateten katak “Atividade Estrativas nomeadamente petrolíferu no mineraria, importante tebes iha kreximentu iha Timor-Leste durante tinan sira ikus nian”, infelizmente realidade hatudu katak setór ida ne’e la hetan kreximentu iha tinan hirak kotuk ne’e, maibé sai tun ba bei-beik. Dezde Dezembru 2015, kampu Kitan remata ona nia produsaun, no ohin loron, ita iha de’it kampu produsaun ida de’it, Bayu-Undan ne’ebé liu 90% ita supa hotu ona, no hein tinan hat tan atu remata.

  • Parágrafu segundu iha preambulu preokupa de’it “oráriu servisu, benefisius, direitu, rekrutamentu no formasaun” maibé haluha tiha asuntu prinsipál sira hanesan risku salvaguarda ba traballadór sira no mós ameasa ambientál sira hosi indústria estrativa.

  • Artigu 2(c) mensiona de’it katak dekretu lei ida ne’e aplika ba “empregador estranjeiru sira ne’ebé kontrata traballadór sira”, ne’ebé halo atividade iha “zona espesiál sira husi jurizdisaun internasionál, area dezenvolvimentu petrolíferu konjunta, no area unitizasaun internasionál,” maibé la define katak dekretu lei ida ne’e sei aplika ba empregador nasionál ka estranjeiru sira ne’ebé halo atividade iha territóriu nasionál nian. La’o Hamutuk hanoin katak tenke iha ámbitu aplikasaun ba kompañia sira hotu ne’ebé halo knar iha territóriu Timor-Leste mos.

  • Artigu 3(a) hateten “Empregador: hanesan refere ona iha Lei Ba Traballu No. 4/2012 loron 21, fulan Fevereiru”. Infelizmente definisaun empregador tuir Lei laboral nian la mensiona empregador estatal nian hanesan kompañia mina-rai nasionál TimorGAP. Tanba ne’e, ami sujere atu define empregador ne’e inklui kompañia estatal sira.

  • Artigu 3(b) kona-ba definisaun traballadór nian tenke inklui traballadór sira ne’ebé mai halo servisu ho viza, la’ós de’it traballadór Timor-oan no sira ne’ebé hetan ona residensia permanente.

  • Ba Artigu 3(n), La’o Hamutuk sujere atu inklui asuntu abuzu seksuál ka asédiu sira ne’ebé bazeia ba jéneru nian ho esplikasaun sira ne’ebé espesífiku liu tan.

  • Ba Artigu 3(p), La’o Hamutuk sujere refere liu ba regulasaun sira TSDA/ANPM ne’ebé aplika ba area konjunta ba dezenvolvimentu petróleu. Ami mós sujere atu uza de’it definisaun ida ne’ebé hanesan ba “Operasaun Petrolíferu” tuir Artigu 2 Lei das Actividades Petrolíferas, Lei No. 13/2005.

  • Ba Artigu 3(u), ami sujere atu aumenta katak lei tenke bandu diskriminasaun ka favór ba ema ida tanba relasaun família, afiliasaun polítika no tanba sira nia envolvimentu iha sindikatu.

  • Artigu 8.2 tau prinsipiu katak empregador sira ne’ebé hala’o atividade estrativas iha Timor-Leste tenke uza forsa de traballu lokál, no Artigu 25.1 fó presaun tan katak “tenke ser emprega sidadaun Timor oan sira”. Maske intensaun ida ne’e hakarak atu proteje oportunidade servisu ba Timor oan sira, maibé provizaun ida ne’e falla hodi rekoñese katak indústria estrativa sira sempre rekruta traballadór sira bazeia ba sira skill no kualifikasaun ne’ebé empregador sira presiza. Normálmente, empregador sira sei fó prioridade ba Timor oan sira ne’ebé iha skill, maibé sei hili traballadór sira hosi rai seluk bainhira sira iha serteza katak labele rekruta Timor-oan sira ho skill ne’ebé la apropriadu ho nesesidade kompañia nian.

  • Ba Artigu 11, La’o Hamutuk sujere atu espesifika standar mínimu kona-ba oráriu servisu no remunerasaun. Aleinde ne’e, determinasaun ida ne’e bele bazeia ba prinsipiu bargainha koletivu nian, katak traballadór sira iha direitu atu fó sira nia opiniaun ba desizaun oráriu no remunerasaun nian.

  • Ba Artigu 12, La’o Hamutuk sujere atu tenke mós mensiona direitu ba feriadu maternidade no paternidade.

  • Artigu 13 no Artigu 17, tanba iha istória hatudu katak indústria estrativa ne’e fó ameasa barak liu ba traballadór sira nia moris, La’o Hamutuk hanoin katak Timor-Leste tenke iha lei ida ne’ebé di’ak liu tan atu proteje duni moris traballadór sira. Seguru la’ós de’it osan ba asisténsia saúde ba traballadór sira, maibé inklui mós meius ne’ebé empregador sira halo atu ajuda hamenus risku, evita asidente iha fatin servisu, responde ba emerjénsia. Ba Artigu 22(a, b), La’o Hamutuk hare katak oras servisu másimu nian tenke tuir Lei Laboral no oras 84 kada semana barak tebes, ne’ebé sei fó ameasa ba seguransa traballadór sira.

  • Ba Artigu 32, La’o Hamutuk sujere atu iha aplikasaun penalidade tenke bazeia ba gravidade ofensa ida nian. Katak bainhira ofensa ida akontese intensional, mai hosi hakarak rasik entaun tenke aplika penalidade ida ne’ebé forte liu, no aplika penalidade moderadu karik ofensa ida akontese tanba imprudente, no mós aplika penalidade ida ne’e ladún todan karik ofensa ida akontese tanba haluha. Ami hare katak multa sira ne’ebé lista iha Anexu A ne’e barak mak ladún forte, espesialmente multa sira aplika ba violasaun sira ne’ebé mai hosi intensaun nian. Ami hanoin katak kompañia mineraria ka petrolíferu sira ne’ebé boot tenke selu ho osan millaun ba millaun ba hahalok sira ne’ebé intensionalmente halakon ema nia vida ka hakanek traballadór sira, no mós kompañia nia sira tenke hasoru responsabilidade kriminál nian hodi hatán ba tribunal no prizaun.

  • Ba Artigu 37, La’o Hamutuk hare provizaun ida ne’e la refleta ho natureza projetu estrativa nian, tanba kompañia sira ne’e mai halo atividade sira bainhira sira hetan katak iha rekursu no sei hakotu sira nia atividade bainhira rekursu ne’e supa ka foti hotu ona. Ami hanoin katak presiza tenke esplika tanba sá mak kompañia sira ne’e tenke selu fila osan tan bainhira nia projetu ne’e remata ona hanesan Artigu 37.4 mensiona.

Observasaun

Iha nasaun barak mak hakarak atu empregador sira iha indústria ekstrativa sira hodi bele loke kampu servisu, promove dezenvolvimentu ekonomia no aseleira transferénsia skill no teknolojia ba traballadór lokál sira. Iha Artigu 8 ezbosu dekretu lei ida ne’e tau prinsipiu rekrutamentu no formasaun nudár mata dalan ba empregador sira atu halo tuir. Prinsipiu ida ne’e husu atu empregador sira hodi kumpre regra sira ne’ebé vigora ona iha Timor-Leste.

La’o Hamutuk hare katak polítika Konteúdu Lokál ne’e importante tebes atu asegura benefísiu sira ne’e mai Timor-Leste. Infelizmente polítika Konteúdu Lokál ba Timor-Leste sei nafatin kaduka, seidauk sai enkuadramentu legal ida ne’ebé bele kesi empregador sira. Tinan barak ona ita ko’alia asuntu ida ne’e ba bei-beik, no ami sujere atu Governu bele estabelese lalais matadalan ida ne’ebé di’ak liu hodi jere ita nia konteúdu lokál ida ne’e ba benefísiu Timor-Leste nian.

Buat seluk, maske Artigu 9 hosi ezbosu Dekretu-Lei ida ne’e reprezenta prinsipiu indústria global nian, maibé rekizitu sira ne’ebé mensiona iha leten sei hamenus oportunidade ba traballadór sira Timor oan sira ne’ebé sei menus esperiénsia atu aprende ka kaer servisu. Iha kazu Timor-Leste ne’ebé besik ema barak seidauk iha esperiénsia ne’ebé nato’on, previzaun ho rekizitu as sei fó forsa boot liu ba kompañia sira atu buka ema ho “abilidade nesesáriu, sertifikasaun profisionál ka esperiénsia” ne’ebé dala barak sei la mai hosi Timor-Leste.

Tanba ne’e, ami hanoin katak dezenvolve setór edukasaun, liu-liu edukasaun primária iha rai laran ho di’ak nudár polítika ida ne’ebé di’ak liu atu asegura oportunidade servisu ida ne’ebé boot ba Timor-oan sira.

 

The Timor-Leste Institute for Development Monitoring and Analysis (La’o Hamutuk)
Institutu Timor-Leste ba Analiza no Monitor ba Dezenvolvimentu
Rua dos Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste
P.O. Box 340, Dili, Timor-Leste
Tel: +670-3321040 or +670-77234330
email: 
info@laohamutuk.org    Web: http://www.laohamutuk.org    Blog: laohamutuk.blogspot.com