Orsamento Estadu 2009: Prudente ka lae? Janeiro - Abril 2009 La'o Hamutuk no Ministeriu Finances halo diskusaun iha jornal Timor Post no Suara Timor Lorosa'e kona ba Orsamento Estadu 2009 no malisan rekursu. Pajina ne'e inklui artigu tolu ho debate klean. La'o Hamutuk agradese ba Vice-Ministru Rui Hanjam ba nia participasaun.
Prudente ona ka Estadu Timor-Leste maneza nia orsamentu? Husi: Institutu La’o Hamutuk Timor Post, 17 Janeiru 2009 La’o Hamutuk fiar katak politika gastu iha orsamentu 2009 sei, iha gerasaun ida ka rua tuir mai lori Timor-Leste ba iha "malisan Rekursu." Ita-nia Governu sei la bele iha rekursu ba servisu esensial balun, no ita-nia oan sira sei labele hetan saude ne’ebé saudavel, edukasaun ne’ebé iha kualidade, dame no seguransa ne’ebé hanesan direitu sira-nian desde moris. Iha mundu-rai-klaran, nasaun barak, inklui Timor-Leste, iha mina no gas iha sira-nia teritoria. Rikeza sira ne’e bele fó rikusoin ba nasaun ne’e, no ba kompaña sira ne’ebé hasai no faan mina no gas (petroleu). Maibe iha nasaun barak, rekeza ne’e la fó benefisiu ba ema barak, no dezenvolve rekursu petroleum bele kauza estraga barak liu duke benefisiu. Dalan ida malisan rekursu mosu iha rai ida mak liu husi gasta osan barak wainhira rendementu mina sa’e aas, komesa halo programa ne’ebé la bele mantein wainhira rendementu mina tuun tamba presu mina mundial tuun ka reserve uza hotu ona. Karik Timor-Leste bele hasees-an husi malisan ne’e, uluk-nanain ita tenke kompriende fator ne’ebé kauza ema barak iha mundu ne’e, husi Ecuador too Nigeria too mai Aceh, atu konklui katak sira sei moris dia’k liu tebes karik mina no gas la hetan iha sira-nia teritoria. ... Hare artigu tomak
Prudente versus Malisan: Hatan ba Institute Lao Hamotuk kona ba Questao: Prudente ona ka Timor-Leste maneza nia orsamento? Suara Timor Lorosa'e iha parte lima, - 9-16, Marsu 2009 Hosi Rui Manuel Hanjam, Vice-Ministru Finansas RDTL Iha artikel nebe hatun hosi diario ida ne’e iha edisaun sabado, 17 de Janeiro 2009, pagina 8, opiniaun ho Titulo : Prudente ona ka estadu Timor-Leste maneza nia orsamento? Hakarek nain hosi Instituto Lao hamotuk halo analiza ba oinsa stado Timor bele gere nia fundu minarai nebe sei sai sustentabel. Iha artikel ne’e hakerek nain mos prekupa teb-tebes tamba guverno prepara orsamento ba 2009 ho estimatisaun rendementu sustentabel tokon $408 ho aumenta tan tokon $181 nebe tuir hakerek nain nebe pesimista teb-tebes nebe expresa ho lia fuan balun hanesan hau atan sita tuir mai ne’e: ... Hare no le’e tiha artikel ne’e hau ata tenki fo louvor no apresiasaun ba hakerek nain hosi ekipa Rekursu Naturais no Ekonomia institute lao hamotuk nian tamba ho rasaun; Premeiro, tenki iha duni sociadade civil nia funsaun atu kontrola guverno nia knar ba halo execusaun orsamento nian tuir dalan lolos ba povu nia benefisiu. Tamba ho prekupasaun ekipa institute nian importante hanesan “watch dog” ka kontinua tau matan ba guverno no estado tomak nia gestao ba riku soin. Segundo, ho analize hirak hanesan ne’e, bele mos provoka discusaun constructive nomos halo riku liu tan ita nia hanoin kona ba ita nia rikusoin, no oinsa bele gere ho diak no koidadu (prudente) riku soin ne’e ba ita nia moris no ba future gerasaun, atu labele monu ba “malisan a’at” hanesan experiencia rai seluk nian. Ho hau nia hakerek ida ida ne’e hakarak hato’o informasaun oitoan atu nune’e ita bele to’o iha konklusaun katak ita tama ona ba malisan nebe refere ka lae. ... Hare artigu tomak
MALISAN REKURSU no dalan ba Timor-Leste hodi hakbesik an ba MALISAN REKURSU Timor Post, 29 Abril 2009 Husi : Juvinal Diaz, La’o Hamutuk Iha artigu ida neé ami hakarak atu foka oituan kona ba utilizasaun rendimentu minarai nian iha fundu petroleum hodi finansia aktividade governasaun iha Timor-Leste nebe bele sai dalan malisan rekursu nian ba povo Timor-Leste, hanesan mos atu fo hanoin ba entidade tomak inklui sosiedade sivil no orgaun estado tomak atu bele fo atensaun ba gestaun finanseiro nasaun RDTL ida neé. Iha artigo ida neé mos ami hakarak atu esplika ba pozisaun La’o Hamutuk nian sobre Prudente ona ka Estado Timor-Leste maneza nia orsamento iha jornal Timor Post edisaun sabadu 17 janeiru 2009 nebe hetan mos artigo resposta husi Sr. Rui Hanjam, atual vice Ministru Finansa nian iha jornal STL edisaun loron 9-16 marsu 2009 nian titulu Prudente versus malisan : Hatan ba institute Lao Hamutuk kona ba questao: prudente ona ka Timor-Leste maneza nia orsamento? Malisan rekursu Malisan rekursu ka ema ho lian ingles katak "resources curse" mosu tamba utilizasaun ka gestaun rendimento rekursu naturais nebe lalos ka dependesia nasaun ida ba rendimento minarai ka rekursu naturais husi industria ekstratif deit no la fo oportunidade ba seitor seluk atu moris hodi sai fontes rendimento ekonomia ba rai laran. ... Hare artigu tomak |